Thằng
Côn
Trò chơi của trí
nhớ
Thế
giới tuổi nhỏ được gọi về và làm sống lại trong văn chương và tiểu thuyết chúng
ta, ở một tác phẩm này, là những sợi dây lả tả rời đứt của một gốc nguồn đã lạc.
Ở một tác phẩm khác, là những ngón tay cuống quýt thất đảm gõ đập liên hồi vào
một cánh cửa quá khứ bằn bặt đóng kín. Cánh cửa dầy, nặng, không mở. Phía bên
kia, căn phòng thơ ấu tối đen, lạnh tanh, không hơi thở, bởi tuổi vàng kia tuổi
vàng ấy đã bay xa, vĩnh viễn không còn nghe thấy nữa những tiếng kêu tuyệt vọng
của người.Chín trong mười trường hợp những người viết truyện tuổi nhỏ của chúng
ta đều viết từ một tâm trạng tiếc thương ngậm ngùi lũy tiến phóng lớn theo từng
bước chân trên con đường trở lại. Con đường ấy xa thẳm. Cuộc hành trình muôn
vàn cực nhọc. Con đường ấy mịt mùng. Bên kia những núi nhớ. Trên một lối hồi tưởng
mưa bay, tiểu thuyết và thơ truyện về những tháng năm đẹp nhất một đời người của
chúng ta phần lớn đã như thế. Đã ghé vào một bến tuổi hồng, như một bờ bãi mù
sương. Đã chạm đụng lại một tuổi ngọc, một tuổi ngọc chỉ còn là hình bóng.
Hành
động và ý hướng trở về tuổi nhỏ, với văn chương hiện đại, nói chung, do đó đã
được giải thích như biểu hiện cho một nhu cầu tâm linh xao xuyến cần một điểm tựa,
một trú ẩn, kẻ đi đường không có một điểm ánh sáng nào dẫn tới chân trời trước
mặt, phải nhận đường bằng điểm lửa xa chiếu về từ một phía sau lưng. Từ liên hệ
và nhu cầu này, cuộc sống của người lớn, với hiện đại y, được coi như một thất
bại, một ngờ vực, một thua trận, một cùng đường. Trở về với cái cấu thành với
cái từ đầu của mình, hàm chứa hy vọng lấp đầy một hụt hẫng và một mất mát lớn,
sống lại một phần đời đã sống bằng một lần sống thứ hai. Những kiếm tìm ấy cuối
cùng chỉ đưa tới con số thành này là tuổi trẻ đã bị đổi thay từ hình dáng đến
thể chất. Những tháng năm đẹp nhất của một đời người đã trở thành những tháng
năm hắt hiu buồn thảm nhất của một đời người với Le Petit Chose, của Daudet, với
Những Ngày Thơ Ấu, của Nguyên Hồng. Giam nhốt trong tiềm thức người như một ám ảnh
siêu hình, tuổi nhỏ chỉ còn là một vang vọng buốt lạnh. Và cả một thế hệ người
lớn bây giờ, bước nối hàng theo một hành lang hồi tưởng xám, đã về cùng tuổi
thơ như nhẩy qua một vực thẳm, chui vào một hầm đá tối. Và, ở cuối đường hầm
kia, tuổi nhỏ hiện ra, hoang đường và xa lạ buồn, mang cái hình ảnh tôi vừa
dùng: một bờ bãi mù sương. Cái ga tuổi vàng tới rồi. Nhưng người chỉ tới khi buổi
chiều đã xuống.
Bằng
một bắt gặp khác biệt, riêng Duyên Anh đã về tới tuổi vàng mình vào khoảng bảy
giờ sáng. Một buổi sáng tháng giêng, xanh trời, một buổi sáng mùa xuân lộng lẫy.
Ga tuổi vàng hiện ra, rực rỡ. Cái mái nó đỏ chói từng hòn ngói lên tám. Trường
nó mở toang khắp bốn phía những khung cửa lên mười. Kim đồng hồ trước cửa ga chỉ
đúng vào con số giờ óng ánh nhẩy múa của một ngày vừa dựng. Nắng đã lên, lồng
trong như hạt sương là ngọc. Nắng đã dấy, trên mầm thật nan, trên búp thật mới,
trên những đầu cành rung rinh, trên những thân lá phơi phới. Tầu tới, còi hú từng
hồi tu tu, bánh lăn từng vòng tươi cười, cỏ giậm chân bịch bịch, đất vỗ tay làm
nhịp, đá lăn mình rượt kịp, cây vui nghiêng theo tầu, tầu đầy một chuyến gió.
Và từng chuyến tầu chở tuổi nhỏ đến cùng tuổi nhỏ ấy, bánh chưa ngừng lăn, thằng
Côn đã nhẩy xuống. Côn tới. Từ phút này, cái thế giới nghiêm trang, đầy đặc những
nếp nhăn buồn bã những khoảng trũng của người lớn đã mất Côn rồi. Mất, mất hẳn.
Côn đã đi thật xa, bay thật cao, trên những đường đồng, trên những con suối,
hóa thân làm bướm, bốc thoát thành nắng. Côn sống làm cho người lớn hoa mắt,
Côn chạy làm cho người lớn chóng mặt. Khoảng khắc, từ cái ga bình minh của một
tuổi vàng gặp lại, Côn và chúng bạn, tay trong tay nắm, tuổi lá non kề tuổi hàm
tiếu, đã ở thật xa, giữa trung tâm một thế giới hồng.
Không
trò chơi văn chương nào tuyệt vời bằng trò chơi của trí nhớ. Đời sống là giới hạn,
lệ thuộc, và tâm thức: một cái lồng giam nhốt quằn quại ngột ngạt. Riêng trí nhớ
bay bổng không cùng, trí nhớ hoàn toàn tự do, hiện năng và vận dụng của hồi tưởng
vô cùng vô tận, trí nhớ đích thực là một kho tàng nguyên vẹn, nó là tư hữu duy
nhất toàn viẹn mỗi phút sống một phong phú hơn mãi của người, trí nhớ có đôi
cánh thần tiên, mỗi khi muốn, là lượn bay cùng khắp tới những đáy trời huyền ảo.
Chỉ cần nhớ lại. Là đủ. Không cần tưởng tượng. Chỉ cần nhớ lại. Là thừa. Không
cần thêu dệt. Chỉ cần một ngụm gió nhớ thổi lên, một hạt lửa nhớ nhen hồng, là
đã những thời gian bắt kịp, những không gian chụp gọn, không cần tìm kiếm. Và
thế là, đã điệp điệp trùng trùng, đã tuôn tuôn nối nối thành những xâu chuỗi
tình tự hồi phản dằng dặc - nếu như trí nhớ muốn sắp xếp – và thế là đã từng
nhánh xum xuê, từng chùm chồng chất - nếu như hồi tưởng muốn thả lỏng dây cương
- những cõi hình ảnh lớp lớp, những cõi mầu sắc từng từng, bất tuyệt, miên man,
tràn đầy, đồng thời sống lại. Cỏ của trí nhớ xanh ngắt ngay từ thước đường thứ
nhất. Và trí nhớ chỉ cần nghiêng thân, đã một trời kỷ niệm đậu xuống bờ vai, chỉ
khẽ cúi đầu, đã những sợi tóc quá khứ buông rủ một vầng trước mặt.
Tuổi
nhỏ với Duyên Anh, với cái thế giới hồn nhiên, sáng láng, nhấp nhổm, tinh quái
của Duyên Anh, chính là hiện tượng thích thú sảng khoái nhất cái trò chơi tuyệt
vời của văn chương vừa nói. Được mùa, nó đựng đầy trong một bao bố lớn. Trong
căn phòng có nắng múa trên từng thành cửa sổ của Duyên Anh, ấu thơ, lên tám,
lên mười, những tóc như tơ, những trán như gương, những chân sáo nhẩy, những mắt
thỏ non, đã lũ lượt về, chất ngất một rương đầy. Viện bảo tàng tuổi nhỏ của tác
giả thằng Vũ, thằng Côn, có hàng nghìn cái giá treo cao, hàng nghìn ngăn đựng mở
rộng, thò tay vào đã lấy đủ một nhánh hồng, vục tay xuống, đã đầy tay những
chùm biếc, và như thế, liền kế, dễ dàng, không phải vén một tấm rèm, đuổi một lớp
khói, đi hết một đường hầm, nhẩy qua một vực thẳm nào. Nhiều nhà văn viết truyện
tuổi nhỏ, chỉ quy định và chụp bắt được ấu thơ trong từng khu vực một. Gặp con
suối thì lỡ thấy cánh rừng. Nhặt được hòn bi lại bỏ rơi cục tẩy. Thấy được con
chào mào mỏ đỏ trên cành, lại quên cây súng cao su gạc ổi cầm tay. Tuổi nhỏ chỉ
được dừng lại, trên từng cạnh khía rời lẻ, như một ngọn đèn pha xe hơi di động
trong đêm tối đường trường, ánh sáng dọi tới một vùng cỏ lá mới thì cũng lại có
nghĩa là vùng cỏ lá sáng rõ một giây trước đó đã chìm vào tối đen. Tuổi thơ được
làm sống lại bởi vậy chỉ là những mảnh vụn, những phiến nhỏ, mà không phải là
cái toàn thể cái toàn diện bát ngát của tuổi vàng. Giữa những hòn đảo ấy lác
đác nổi hình của một hồi tưởng đứt đoạn thả từng giọt một từ một hình kỷ niệm
đã nhạt nhòa trừu tượng, cho một nối tiếp, một lấp đầy, trí nhớ phản phúc yếu hụt
không hòa nhập được tận cùng vào cái trò chơi kỳ diệu, đành phải điền vào những
khoảng trống bằng những vá chắp người lớn, những vá chắp này không đồng chất chỉ
là những đột nhập phá rối.
Với
Duyên Anh, không thế. Thế giới tuổi nhỏ bằng tiểu thuyết Duyên Anh, được tạo dựng
thuần bằng những chất liệu đích thực, nguyên khối, không pha phách chế biến.
Khí hậu, thời tiết, mưa nắng, gió tới từ phía tả như mưa bay từ phía hữu, không
khí, rung động, giòng sông, ngọn cỏ, khuôn mặt của buổi sáng, cảnh tượng của buổi
chiều, đến cả những sự việc của thế giới và xã hội người lớn như đổi rời, cách
mạng, đói kém, mất mùa, chân phù lính Tầu và lưỡi lê Nhật, hết thảy đều được
nhìn, sống, nhận thức phán đoán, tiếp thu, bằng những khối óc lên tám, bằng những
trái tim lên mười. Qua cái lăng kính luân lý, đạo đức phơi phới hồn nhiên,
trong vắt và đôn hậu nhất của tuổi thơ.
Không
có trò chơi nào của văn chương tuyệt vời bằng trò chơi của trí nhớ. Trí nhớ của
Duyên Anh có một trăm ngăn đựng sáng láng, một nghìn ngăn đựng tươi hồng. Trước
thằng Vũ, thằng Côn, sau thằng Côn, thằng Vũ, bằng ngòi bút viết về những tháng
năm đẹp nhất của một đời người phong phú và sinh động nhất của văn chương tuổi
nhỏ hiện nay, trò chơi tuyệt vời kia với Duyên Anh, vẫn còn tiếp tục.
MAI
THẢO
